دیگ بخار و مخازن تحت فشار از جمله مهم‌ترین وسیله‌های صنایع مختلف برای تولید بخار آب با دمای بالا است. این دیگ با استفاده از آتش و حرارت قادر است آب را به بخار تبدیل کند. این ابزار ممکن است دچار ایرادها و مشکلات مختلفی شود؛ بنابراین باید به‌صورت دوره‌ای مورد بازرسی قرار بگیرد. داشتن گواهی ایمنی مخازن تحت فشار برای استفاده از این دیگ‌ها ضروری است. در این مطلب به بررسی بیشتر این موضوع و راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار پرداخته‌ایم.
احتمالاً تابه‌حال نام دیگ بخار را شنیده‌اید؛ اما دیگ بخار چیست؟ راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار چگونه است؟
دیگ بخار را با نام بویلر صنعتی هم می‌شناسند. دیگ بخار و مخازن تحت فشار به دو صورت عمودی یا افقی در بازار وجود دارند که می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. این محصول معمولاً با اعمال گرما به مایع درون خود که عمدتاً آب است باعث تولید بخار آب می‌شود.
این بخار معمولاً با استفاده از لوله‌کشی به قسمت‌های مختلف منتقل می‌شود. از بخار گرم تولید شده برای سیستم‌های گرمایشی، تولید برق و بسیاری دیگر از مصارف استفاده می‌شود. دیگ بخار یک سیستم ایده‌آل برای انجام تبادل حرارتی دارد. در واقع با استفاده از سیستم دیگ بخار و مخازن تحت فشار، انرژی شیمایی حاصل از احتراق تبدیل به انرژی گرمایی یا برق می‌شود و این موضوع باعث می‌شود تا آب درون مخزن گرم شود.
دیگ بخار و مخازن تحت فشار کاربردهای متفاوتی در صنایع مختلف دارند که در زیر به برخی از این صنایع اشاره می‌شود:
گلخانه
صنایع غذایی
پتروشیمی
گرم‌کردن ساختمان
تولید برق و گردش توربین‌ها
کارواش
مراکز تعمیر خودرو
میکروب‌کشی
کشاورزی
شست‌وشو و نظافت
و ... .
دیگ‌های بخار در دو نوع زیر تولید و روانه بازار می‌شوند:
دیگ بخار و مخازن تحت فشار لوله آبی
دیگ بخار و مخازن تحت فشار لوله آتشی
دیگ بخار و مخازن تحت فشار به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که آب در لوله‌ها به جریان در می‌آید. احتراق و حرارت در بیرون از لوله‌ها باعث ایجاد بخار آب درون لوله‌ها می‌شود. یکی از مهم‌ترین مزایای دیگ بخار و مخازن تحت فشار لوله آبی این است که می‌توان ظرفیت آن را افزایش داد. این موضوع باعث می‌شود تا بنا به شرایط و هر زمان که دوست داشتید بتوانید ظرفیت آن را مطابق با صنعت خود تغییر دهید.
این دیگ‌ها دارای ظرفیت‌ها و فشارهای مختلفی هستند؛ بنابراین بسیاری از صنعت‌های پتروشیمی از آن‌ها استفاده می‌کنند. به طور معمول، دیگ بخار و مخازن تحت فشار لوله آبی دارای ویژگی زیر هستند:
قادر به تولید 500 کیلو بخار در دقیقه است.
توانایی ایجاد این حجم از بخار را با فشار 160 اتمسفر دارد.
دمای بخار تولید شده حدود 550 درجه سانتی‌گراد است.
دیگ بخار و مخازن تحت فشار لوله آتشی معمولاً قادر به تولید بخار آب با فشار کمتری هستند. صنایعی که نیاز به تولید بخار با فشار کمتر از 6 اتمسفر دارند از این محصول استفاده می‌کنند. البته در برخی از صنایع مختلف برای فشارهای 10 تا 12 اتمسفر نیز از برخی مدل‌های این محصول استفاده می‌کنند.
معمولاً دیگ‌های لوله آتشی، جداره‌ای نازک‌تر دارند؛ به همین دلیل قادر به تولید بخار آب با فشار بسیار بالا نیستند. با انجام برخی از کارها مانند افزایش ضخامت جداره می‌توان بخار آب با فشار بیشتری تولید کرد. انجام این کار هزینه بالایی دارد و معمولاً برای بسیاری از صنایع به‌صرفه نیست. راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار کار را برای استفاده راحت‌تر کرده است. در ادامه به نحوه بازرسی مخازن تحت فشار می‌پردازیم.
انجام بازرسی مخازن تحت فشار و صدور گواهی ایمنی مخازن تحت فشار برای دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار لازم است. برخی از شرکت‌ها در راستای صدور گواهی ایمنی مخزن تحت فشار به‌صورت دوره‌ای اقدام به بازرسی مخازن تحت فشار و ارائه مشاوره‌های فنی برای این مخازن می‌کنند. یک مخزن در صورت داشتن شرایط مناسب گواهی ایمنی دریافت خواهد کرد. در این قسمت از راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار به موضوع صدور گواهی ایمنی می‌پردازیم.
قبل از بررسی دیگ بخار توسط کارشناسان فنی مجاز ظروف تحت فشار باید یک تا دو روز قبل خاموش شود تا آب درون مخزن سرد شود. علاوه بر این، تمامی ورودی‌ها و خروجی‌ها باید مسدود شوند. ضخامت دیگ‌های بخار از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ به همین دلیل در بازرسی مخازن تحت فشار دوره‌ای و برای صدور گواهی ایمنی مخازن تحت فشار نیاز به بررسی ضخامت دیگ است. پوسته و بدنه محصول باید به‌خوبی بررسی شود تا در صورت داشتن شرایط، اقدام به صدور گواهی ایمنی مخازن تحت فشار شود.
برای سنجیدن میزان ضخامت باید درب‌ها و پوشش‌های عقب و جلو بویلر باز شوند تا دسترسی کارشناسان فنی مجاز ظروف تحت فشار به تیوب پلیت‌ها و انجام بازرسی مخازن تحت فشار راحت‌تر شود. با دسترسی به این بخش به‌راحتی عمل سنجش ضخامت انجام می‌شود. معمولاً کاور فلزی و عایق حرارتی به‌عنوان یک مانع و مشکل برای سنجش دقیق میزان ضخامت شناخته می‌شوند؛ بنابراین در بازرسی مخازن تحت فشار در چند نقطه این قسمت‌ها را جدا می‌کند تا بتوانند ضخامت را به‌خوبی بسنجند.
راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار این امکان را فراهم می‌کند که آن‌ها بتوانند به‌صورت درست و اصولی از دیگ بخار و مخازن تحت فشار استفاده کنند. یک کاربر علاوه بر آشنایی با چگونگی کارکرد این دستگاه باید نحوه کار و استفاده از لوازم کنترل دیگ بخار را هم بداند. برخی از لوازم کنترل‌کننده مثل کنترل‌کننده بخار و دما، فشارسنج، شیرهای تخلیه و فشارشکن اطمینان، نمایش‌دهنده میزان آب موجود و ... وجود دارند که باید کاربر نحوه استفاده از آن‌ها را یاد بگیرد.
البته آشنایی با برخی از اجزای فرعی این دستگاه‌ها نیز اهمیت زیادی دارد که با کمک راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار می‌توان از آن‌ها آگاهی پیدا کرد.
یکی از مهم‌ترین ایرادهایی که برای دیگ به وجود می‌آید؛ خوردگی است. راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار به آن‌ها کمک می‌کند تا بتوانند به‌خوبی از این محصول مراقبت به عمل‌آورند و طول عمر آن را افزایش دهند.
معمولاً عواملی مانند دمای بالا، میزان بالای اکسیژن آب، وجود برخی از ناخالصی‌ها در آب و برخی از خوردگی‌های اسیدی، ایجاد یک واکنش شیمیایی، واردشدن استرس به طور مداوم به مخزن و شکستگی آن و بسیاری دیگر از عوامل عملیاتی و مکانیکی باعث ایراد در دیگ بخار و مخازن تحت فشار می‌شوند که باید با استفاده از راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار از به‌وجودآمدن آن‌ها جلوگیری به عمل آورد.
حال که با راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار آشنا شده‌ایم به نحوه بازرسی از این محصول توسط کارشناسان فنی مجاز ظروف تحت فشار می‌پردازیم. بازرسی مخازن تحت فشار به‌صورت ادواری و معمولاً سالیانه انجام می‌شود. علاوه بر سنجش میزان ضخامت و تست هیدرواستاتیک، در بازرسی مخازن تحت فشار توسط کارشناسان فنی مجاز ظروف تحت فشار معمولاً موارد زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند:
انجام یک بازرسی به‌صورت کلی از ظاهر دیگ بخار و مخازن تحت فشار
بازرسی داخلی دیگ بخار و مخازن تحت فشار
بازرسی مخازن تحت فشار از لحاظ سلامت تجهیزات کنترلی
بازرسی مخازن تحت فشار دوره‌ای توسط کارشناسان فنی مجاز ظروف تحت فشار با استفاده از آیین‌نامه‌ها در مورد استاندارد دیگ بخار انجام می‌شود. معمولاً اداره کار آیین‌نامه‌ای تبیین کرده است که دیگ بخار و مخازن تحت فشار باید آن‌ها را داشته باشند؛ بنابراین شرکت‌های بازرسی مخازن تحت فشار طبق این آیین نامه‌ها اقدام به بررسی مخازن می‌کنند. البته طبق استانداردهای 23 NB و 510 API و برخی دیگر از استانداردهای بین‌المللی دیگر باید به‌صورت دوره‌ای بخش‌های مختلف دیگ بخار و مخازن تحت فشار مورد بازرسی قرار گیرند؛ بنابراین در راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار باید به این مسائل توجه شود.
کارشناسان فنی مجاز ظروف تحت فشار از تمامی نهادهای مربوطه و از طرف شرکت دارای پروانه صلاحیت حرفه‌ای هستند. معمولاً وزارت کار این پروانه را به کارشناسان فنی مجاز ظروف تحت فشار و شرکت‌های بازرسی اعطا می‌کند؛ بنابراین شما باید کارشناسی فنی دیگ بخار و مخازن تحت فشار خود را به شخصی بسپارید که دارای مجوز است و به‌صورت مجاز در این زمینه فعالیت می‌کند تا بتواند گواهی ایمنی مخازن تحت فشار را برای شما صادر کند.
کارشناسان فنی مجاز ظروف تحت فشار در زمینه راهنمای کاربران دیگ‌های بخار و مخازن تحت فشار نیز فعالیت می‌کنند و اقدام به انجام مشاوره می‌کنند.